Kotosa is een uitnodiging tot zelfreflectie

poneren. Niet-kwetsende communicatie is een essentiële vaardigheid in onze diverse samenleving.

Bied intervisie aan

Wie voor anderen zorgt, moet in de eerste plaats voor zichzelf zorgen. In veel zorgberoepen bestaat een lange traditie van intervisie: samen ervaringen uitwisselen, moeilijke momenten delen, knelpunten bespreken, feedback geven en krijgen. Personeelsleden die hun vragen en verzuchtingen in vertrouwen kunnen delen, bieden elkaar steun om elke dag weer goede zorg te verlenen. Wordt daar voldoende tijd en ruimte voor gemaakt?

Bij elke nabespreking van de film met zorgverleners borrelt die nood aan intervisie op. Twee voorbeelden:

• Een studente verpleegkunde van Afrikaanse afkomst getuigt: ‘Wanneer ik bij een oudere Afrikaanse dame binnen ga, voel ik me plots geremd. Want zij ziet mij als Afrikaanse verpleegster, met alle culturele verwachtingen die daarbij horen – bij een Belgische verpleegster heeft ze die verwachtingen niet, want die kent Afrika niet. Als jongere behoor ik respect te tonen voor ouderen, wat eigenlijk betekent dat ik haar niet kan verzorgen. Want in Afrika worden ouderen door leeftijdsgenoten verzorgd. Als een jongere dat doet, wordt dat als vernederend ervaren. Ik weet dus dat ik hoe dan ook tekort zal schieten. Bij Belgische ouderen heb ik die verlegenheid niet.’
• Een stagiaire van Afrikaanse afkomst vertelt over een blanke mevrouw die zei dat ze ‘niet door die zwarte wil verzorgd worden’. Daarop getuigt een Belgisch meisje dat zij ook als eens ‘geweigerd werd’ door een Marokkaanse dame. Haar vraag klonk helder: ‘Als dat eerste voorval racisme is, is dat tweede dat dan ook?’

De intervisievraag is hoe je daar mee omgaat. Patiënten verkiezen meestal iemand die ze kennen, waar ze vertrouwd mee zijn. Er spelen ook persoonlijke gevoeligheden mee zoals schaamte, man-vrouw-vragen, intimiteit, dezelfde taal spreken, eenzelfde godsdienstige achtergrond hebben, enzovoort. In hoeverre hou je daar rekening mee? Of hoe ga je in tegen beledigende taal, of tegen het vooroordeel dat iemand minder deskundig zou zijn omwille van afkomst of huidskleur? De vorming van medewerkers eindigt niet bij hun opleiding, zeker niet als het over culturele verschillen gaat. De beste vorming is om met hun ervaringen aan de slag te gaan door uitwisseling, zelfreflectie en intervisie.

‘Er is niet één algemeen beleid nodig rond ouderenzorg en diversiteit. Doordat we steeds diverser worden, moeten we verschillende modellen proberen’, zegt Angélique in de film. Er bestaat niet één blauwdruk voor cultuurgevoelige ouderenzorg. Er is geen alles zaligmakend model. In haar eigen vzw De Mangoboom in Bloei bewandelt Angèlique heel verscheiden paden. Met hun senioren werken zij categoriaal – mama’s onder elkaar – maar ook verbindend, in contact met het lokaal dienstencentrum. Hun vrijwilligerswerking, taallessen en gezamenlijke ontbijten zijn multicultureel en intergenerationeel. Zij werken inclusief, voor een brede waaier aan nationaliteiten, mensen met en zonder papieren, iedereen is welkom. In de werking van de vzw verdampen de begrippen ‘categoriaal’ en ‘integraal’, hun acties en activiteiten zijn één en niet van elkaar te scheiden. De categoriale aanpak is vaak een startpunt om verbindend te werken met de samenleving. De Mangoboom in Bloei is vooral een nabijheidsorganisatie.

Heel wat Brusselse zelforganisaties spelen een belangrijke verbindende rol. Deze vzw’s zijn van onderuit gegroeid en vormen voor kwetsbare groepen vaak een brug naar de samenleving. Bijna ongemerkt vormen zij een belangrijke schakel als toegangspoort, informatienetwerk, vertrouwensbasis en verbinding naar de zorg- en welzijnssector.

Er bestaat niet één blauwdruk voor cultuurgevoelige zorg

De maatschappelijke rol van deze zelforganisaties vraagt meer aandacht en ondersteuning van de overheid. De sociale impact van hun werk is - volgens onze ervaring - in een superdiverse stad onvergelijkbaar. Zij bereiken nieuwkomers, mensen met een precair verblijfsstatuut, ook veel jong-senioren. De zorgvragen die hen ter ore komen zijn vaak van een ander type. Bij Sub-Saharaanse ouderen bijvoorbeeld is er een grote frequentie van hepatitis B, hiv/aids, en sikkelcelanemie. Vrouwen worden vaak geconfronteerd met genitale verminking. Rond handicap zijn veel taboes. Met ouderdomsziektes zoals dementie zijn ze weinig vertrouwd.

Het werk in zelforganisaties gebeurt vooral door vrijwilligers, met weinig of geen middelen. Zonder voldoende financieel draagvlak gaat veel energie verloren in overleven. De zekerheid van een basisinfrastructuur zou een groot verschil maken. Onze ervaring leert dat zelforganisaties, vanuit hun autonomie, een grote expertise hebben opgebouwd in multicultureel samenleven. Laten we hen voldoende steun geven, opdat we bij hen in de leer kunnen gaan en zij hun schakelfunctie kunnen waarmaken.