U bent hier

Informele zorg

Zorg en ondersteuning geboden door familie, kennissen of buren.

Informele zorg omvat alle zorg en ondersteuning waar je niet voor betaalt en die niet door een professional wordt verricht. Het gaat in de eerste plaats om zelfzorg, maar ook mantelzorg, occasionele burenhulp of georganiseerd vrijwilligerswerk zijn vormen van informele zorg.

Informele zorg is van alle tijden en leeftijden: een alleenstaande man die met zijn looprek tot in de buurtwinkel geraakt, ouders die voor hun gehandicapt kind zorgen, iemand die regelmatig langs gaat bij zijn oude buurvrouw om te zien of alles in orde is, een goede vriend die een terminaal zieke bijstaat, kleinkinderen die boodschappen doen voor hun oma, het ziekenbezoek van een vrijwilliger, broers en zussen die een beurtrol afspreken om hun dementerende moeder bij te staan …

Zelfzorg

Wanneer het moeilijk gaat, proberen de meeste ouderen in eerste instantie zichzelf te beredderen (zelfzorg) en allerlei manieren te zoeken om hun situatie leefbaar te houden (coping strategieën).  Het boek ‘Het gemankeerde (t)huis. Een visuele antropologie over de woonpraktijken van ouderen in Brussel’ toont hoe ouderen met fysieke, sociale en mentale beperkingen, hun woning en woonomgeving als leefruimte proberen te behouden. 

Door een samenspel van fysieke beperkingen, financiële moeilijkheden, een gebrekkig netwerk of psychosociale problemen verliezen kwetsbare mensen soms hun zelfredzaamheid. Een vroegtijdige detectie kan een escallatie van problemen voorkomen. Voor wie er niet meer in slaagt om zijn situatie op eigen kracht te veranderen, kan de hulp van een zorgcoach (casemanager) een wezenlijk verschil maken. In het boek ‘Bouwen aan een Actief Zorgzame Buurt’ vertellen casemanagers of zorgcoaches hoe ze kwetsbare gebruikers ondersteunen om weer grip te krijgen op hun situatie en gebruik te maken van informele en formele zorg.

Mantelzorg

De meeste zorg en ondersteuning wordt geboden door mensen uit de nabije omgeving. Deze informele zorg is onvervangbaar, onbetaalbaar maar daarom niet onuitputtelijk. De erkenning en ondersteuning van informele zorgverleners krijgt gelukkig steeds meer aandacht. Zij mogen niet aan hun lot worden overgelaten, hun grenzen moeten gerespecteerd worden, de mogelijkheden gewaardeerd en ondersteund.

Mantelzorgers nemen hierin een bijzondere plaats. Zij zorgen regelmatig, onbetaald en vaak langdurig voor iemand uit hun omgeving. Meestal kiezen zij hier niet bewust voor - het overkomt hen omwille van de sociale of emotionele band met een zorgbehoevende partner, ouder, zoon of dochter, vriend of buur. Zij vervullen een onvervangbare rol in de zorgverlening.

Bijna 10 procent van de Belgen en 18 procent van de Brusselaars verleent minstens eenmaal per week informele zorg aan iemand met een langdurige ziekte, chronische aandoening of handicap. Meestal geeft dit veel voldoening, maar de zorg die mantelzorgers op zich nemen, kan ook erg belastend zijn.

Meer over mantelzorg en mantelzorgondersteuning

  • Vlaams Expertisecentrum Mantelzorg(externe link) : online trefpunt voor mantemzorgers en zij die met hen samenwerken
  • Reseau SAM (externe link)- het SAM Netwerk is een multifunctionele tool die beantwoordt aan de nood aan informatie, uitwisseling, luisterbereidheid… van de SAM’s.  SAM staat voor Solidarité à la Maison én voor de persoon die min of meer regelmatig een naaste begeleidt die zorgbehoevend is als gevolg van een ziekte, ongeval, een handicap… of eenvoudigweg door zijn leeftijd. 
  • Het Vlaams Mantelzorgplan biedt een beleidskader voor een betere erkenning, waardering en ondersteuning van mantelzorgers. VIVEL werkt momenteel aan de evaluatie en hernieuwing van dit mantelzorgplan.

Burenhulp en informele netwerken

Een informeel buurtzorgnetwerk brengt buren samen om een handje hulp te bieden aan thuiswonende ouderen of zorgbehoevenden in hun buurt. Soms is dat occasionele hulp, zoals meehelpen bij een verhuis of een lastige klus. Soms is dat een langlopend engagement, zoals wekelijks boodschappen doen, of regelmatig bij iemand langsgaan voor kleine huishoudelijke taken en een babbel. Het is nooit de bedoeling om de zorgbehoevende of zijn mantelzorger iets uit handen te nemen. Zelfredzaamheid staat voorop: wat iemand zelf kan doen, doet hij best zelf. Maar de hulp van vrijwilligers is vaak welkom om een aantal extra zorgtaken op te nemen.

In Brussel bestaan verschillende informele buurtzorgnetwerken zoals Het Buurtpensioen en Entour-age. Ouderen en personen met een handicap kunnen er hulp vragen én bieden aan andere mensen uit hun buurt.

In het discours van zorgzame buurten en vermaatschappelijking van de zorg komt informele zorg en burenhulp als evidentie naar voren. Onderzoek leert dat burenhulp voor veel Brusselaars echter niet zo vanzelfsprekend is als we zouden willen: contacten tussen buren zijn schaars, zonder emotionele band is er nauwelijks sprake van  burenhulp,  en hoe lager het inkomen, hoe minder steun er is van buren  of familie. Professionals en welzijnsorganisaties kunnen echter helpen om dit Mattheus effect te verlagen en de zorgkracht van kwetsbare Brusselaars te versterken - hulp durven vragen begint immers bij zelf hulp kunnen geven. 

We nemen jullie graag terug mee naar de workshop over de ‘kansen en kanttekeningen van informele zorg’ tijdens de Eerstelijnsmeeting 2021 te herbekijken op ELM 2021: Workshop 'Kansen van / kanttekeningen bij informele netwerken' - YouTube

Lees ook 
cover cahier

Iemand zal pas hulp en ondersteuning vragen, indien hij of zij die eerst heeft kunnen bieden.

Welzijn
Zorg

Hoe kan je als zorgsector ouderen tijdig in het vizier krijgen?

Welzijn
Wonen
Zorg