Vrijwillig naar de gevangenis

Raymond Vansumere werkt als vrijwilliger afwisselend 1 dag per week in Muntpunt en 1 dag per week in de bibliotheek van de gevangenis van Sint-Gillis. Hoe hij op deze bijzondere plek terechtkwam om vrijwilligerswerk te doen, wilden we graag van hem horen. We spraken af in Muntpunt.

Wie is Raymond?

Ik heb in mijn beroepsleven verschillende watertjes doorzwommen: lesgeven, redactioneel werk en het grootste deel van mijn loopbaan werkte ik in de bibliotheek. Eerst 8 jaar in Dilbeek en dan hier, meer dan 30 jaar, tot mijn pensioen. Op de dag dat ik met pensioen ging - nu bijna 7 jaar geleden - vroeg de toenmalige directeur mij wanneer ik terugkwam als vrijwilliger. Eerst zei ik dat dat niet ging gebeuren, maar 2 dagen later stuurde ik hem een mail met de vraag of ik toch als vrijwilliger mocht starten. Het was een shock voor mij te beseffen dat het hier echt gedaan zou zijn. Ik heb met veel mensen goed samengewerkt en had een heleboel toffe collega’s. Ik kom hier nog altijd met veel plezier als vrijwilliger werken.

Hoe ben je in de gevangenisbib terecht gekomen?

Als medewerker van Muntpunt was ik betrokken bij de gevangenisbib van Sint-Gillis. Eerst de voorbereidende fase - in het jaar 2000 - en dan het echte bibliotheekwerk: het samenstellen en ontsluiten van de collecties. In die periode was Sint-Gillis ongeveer 1 dag per week mijn werkplek. Ik werkte er al die jaren samen met 2 cipiers. Zij waren verantwoordelijk voor de bibliotheek. De bib werd gerund door de gedetineerden. Zij deden de uitleen, noteerden de innames en zetten de boeken terug op hun plaats. Alles draaide goed. Het was in feite een droom daar te mogen werken. In het begin was het spannend, want het haalde je uit je dagelijkse routine. Maar het was ook verrijkend en leerrijk. Door interne veranderingen stopte mijn werk in de gevangenisbib van de ene dag op de andere. Dat heeft me toen erg geraakt.

Hoe kwam je later terug in de gevangenisbib terecht als vrijwilliger?

In 2022 zag ik toevallig dat de Nederlandstalige Openbare Bibliotheek van Sint Gillis een vrijwilliger zocht voor de gevangenisbib. Eén mailtje volstond om er terug aan de slag te gaan.

Doe je als vrijwilliger hetzelfde als wat je voorheen als medewerker deed?

Wat ik in Muntpunt deed was de aankopen, de collectievorming. Wat ik nu doe is net het omgekeerde: afvoeren. Al wat uit de collectie moet omdat het verouderd, vuil of niet meer bruikbaar is. In de gevangenis is de situatie veranderd. Voorlopig ligt het moeilijk, omdat de bibliotheek zelden nog open is. De verantwoordelijke voor de bib viel voor een langere periode weg en alles viel stil. Er is sinds kort wel een nieuwe verantwoordelijke en die wil er duidelijk werk van maken om de bib opnieuw te lanceren. Maar er is een algemeen gebrek aan personeel, niet enkel in Sint-Gillis. Voorlopig zijn er geen cipiers beschikbaar voor de bibliotheek. De wil is er wel om de bib 2 dagen per week open te houden. Recent is er terug een groep gedetineerden naar de bib gekomen. Een bezoek aan de bib moet steeds aangevraagd worden. Die aanvragen stapelen zich op in afwachting van betere tijden.

Hopelijk komt het snel weer goed met de gevangenisbibliotheken. Welk publiek zie je in de gevangenisbib?

De situatie in de gevangenis kan je niet vergelijken met de “vrije” wereld. Daar komen heel veel mensen die - eens terug buiten - nooit een voet in een bibliotheek zetten. Er is immers weinig of geen ander “vertier” in de gevangenis. Het publiek is heel divers: jong en oud, heel veel nationaliteiten en talen… Soms komen ze naar de bib om daar rustig te zitten en wat in kranten en tijdschriften te lezen. Gewoon om uit de cel te zijn en te babbelen met een medegevangene.

Hebben bepaalde boeken meer succes dan andere?

Het aanbod is heel gevarieerd en ook in heel wat talen beschikbaar. Er zijn wel 2 restricties: geen opruiende of tot terrorisme aanleiding gevende lectuur en ook niets over wapens. Wat wel heel populair is: alles wat met body-cultuur te maken heeft. Het is ook verrassend hoeveel poëzie we uitlenen. Dat gebruiken ze misschien als inspiratie voor hun brieven naar het thuisfront.

Is er een bijzonder moment dat je met ons wil delen?

Wel, ik heb één keer iets meegemaakt en dat was wat minder positief. Ik zat aan mijn bureau in de bibliotheekruimte, en er kwam een groep gedetineerden binnen. Meteen begon één van hen met veel kabaal de 4 rekken omver te gooien en schoof met grote armbewegingen alle computers van de tafels op de grond. Dan nam hij een ijzeren stoel bij een poot en keerde zich daarmee dreigend naar mij. Op datzelfde ogenblik dook een andere gedetineerde naar de alarmknop achter de balie. Binnen enkele seconden stonden er 7 of 8 bewakers die de amokmaker meteen bedwongen. Maar op een halve minuut had die wel de hele bibliotheek afgebroken. Het was een nieuwe gevangene die waarschijnlijk tilt sloeg onder invloed van een of andere drug. Achteraf wist hij niet meer wat hij had aangericht. Het was pas die avond, toen ik thuiskwam, dat het bij mij echt doordrong. Ik had nadien toch een paar dagen nodig om terug bij mijn positieven te komen. Ook het besef dat een andere gedetineerde meteen te hulp was geschoten, hielp om me erover te zetten en het werk daar verder te zetten. Het blijft zo verrijkend, eigenlijk word je er zelf een beetje een beter mens van. Omdat je leert om met allerlei mensen om te gaan. Verbazend wellicht, maar er is veel humor in de gevangenis. De gedetineerden tonen ook duidelijk hun appreciatie voor de bibliotheekdienst. Dat motiveert mij.

Wat brengt de toekomst?

Door een verschuiving in opdrachten zouden er binnenkort 2 cipiers extra beschikbaar zijn in onze gevangenis. Eén van hen zou verantwoordelijk worden voor de bib. Ik leef dus op hoop. Het zou mooi zijn als de gevangenisbibliotheek al terug een dag of twee per week opent.

Wil je zelf graag nog wat kwijt in dit interview?

Ik wil hier toch nog even een heel bijzonder iemand bedanken: Katleen Broelinckx werd in 2023 de verantwoordelijke voor de gevangenisbibliotheek. Ondanks de moeilijke werksituatie herinnert ze me er voortdurend aan hoe essentieel het is om warm, liefdevol, bewust en verbindend in het leven te staan. Ook dat is een belangrijk aspect van het vrijwilligerswerk: het biedt kansen om mensen te ontmoeten die er écht toe doen en die je bij de les houden. Mensen als Katleen die - terwijl de wereld raast - in stilte het verschil maken. Ook bij tegenwind.

Raymond, bedankt voor het interview en we hopen met je mee.

Reporter en fotograaf: Anton Bulinckx