U bent hier

Aan de slag met buurtgerichte zorg

De acht functies van buurtzorgregie

‘Buurtgerichte zorg is een organisatiemodel om aan iedereen in een buurt of in een wijk geïntegreerd hulp, zorg en ondersteuning aan te bieden. Centraal in dit organisatiemodel is de buurtzorgregie. Buurtgerichte zorg is tegelijkertijd een strategie om inclusieve en zorgzame buurten te ontwikkelen, waarbij gestreefd wordt naar een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven voor alle buurtbewoners. Dit omvat alle levensdomeinen: welzijn, zorg, wonen, vrije tijd, werk, onderwijs, mobiliteit, veiligheid … Buurtgerichte zorg is met andere woorden meer dan zorg alleen, maar de focus is wel de zorg voor elkaar.’ Deze definitie is voor Dany Dewulf en Elke Verlinden, beleidsmedewerkers van de VVSG, de basis van hun cahier ‘Aan de slag met buurtgerichte zorg’.1 Zij formuleren acht functies van buurtzorgregie, als leidraad voor lokale besturen om aan de slag te gaan.

Niet alleen lokale besturen hebben nood aan een leidraad. Iedereen die in een buurt actief is, is deel van een groter geheel en wordt met dezelfde vragen geconfronteerd. Hoe ziet onze buurt eruit? Welke sociale netwerken zijn van belang? Wat is onze rol in deze buurt? Hoe ondersteunen wij kwetsbare mensen? Hoe laten wij kwetsbare mensen in de buurt van betekenis zijn, voor zichzelf en voor anderen? Met welke partners werken wij samen en hoe loopt dat? Hoe dragen wij bij aan de ontwikkeling van een zorgzame buurt? De ‘acht functies van buurtzorgregie’ zijn een handig hulpmiddel om de eigen praktijk van buurtgerichte zorg tegen het licht te houden.

De acht functies van buurtzorgregie

Maak een buurtanalyse

Nieuwe initiatieven hebben meer kans op slagen als ze gebaseerd zijn op een buurtanalyse. Maak die analyse samen met uw lokale overheid en met andere actoren in de buurt: niet enkel zorgpartners maar bijvoorbeeld ook handelaars, vrijetijdsinitiatieven en inwoners uit de buurt. Wie zijn de inwoners? Welke noden kent de buurt? Welke organisaties en verenigingen zijn er? Hoe ziet de middenstand er uit? Wie zijn sleutelfiguren? Verzamel niet alleen statistieken, maar betrek inwoners, verenigingen en andere belanghebbenden.

Naast statistische gegevens over aantal inwoners, bevolkingsdichtheid, gezinssamenstelling, inkomen en werkloosheid zijn ook kwalitatieve gegevens erg belangrijk, over noden en potentieel van de buurt, talenten en capaciteiten van buurtbewoners en kwetsbare groepen, aanwezigheid of tekort aan voorzieningen, enzovoort. Een grondige buurtanalyse is de basis om prioriteiten te stellen – wat pak je eerst aan in de buurt? – en voor het plan van aanpak. Het cahier van de VVSG reikt vijf methodieken aan voor een kwalitatieve buurtanalyse.

Investeer in partnerschappen en samenwerking

‘Wil je snel, ga dan alleen. Wil je ver, ga dan samen.’ Bij kwetsbare buurtbewoners situeren veel problemen zich op meerdere levensdomeinen: gezondheid, schulden, psychische problemen, geen werk vinden, slechte huisvesting, enzovoort. Iedereen, en zeker de cliënt, wint erbij om samen te werken.

Een duurzaam partnerschap is gebouwd op een integrale aanpak, gemeenschappelijke doelen, kennisdeling, gelijkwaardigheid en verbindend leiderschap. Betrek daarbij zo veel mogelijk potentiële partners: zorgdiensten, het OCMW, het CAW, lokale dienstencentra, woonzorgcentra, huisartsen, apothekers, gemeenschapswachten, werkgevers, verenigingen, scholen, handelaars, medewerkers van de gemeente, actieve burgers, netwerken van lotgenoten, vrijwilligersorganisaties en mantelzorgers.

Sensibiliseer en informeer

Hulpbehoevenden die het aanbod aan zorg en ondersteuning niet kennen, kunnen er niet naar vragen. Informeer hen over het zorgaanbod in hun buurt. Geef die informatie ook aan hun informele zorgverleners zoals familie, vrienden, buren en vrijwilligers. Sensibiliseer buurtbewoners en naasten over kwetsbaarheid, en leer hen omgaan met factoren zoals hoge leeftijd, armoede, problematisch gedrag of handicap. Wat moet je bijvoorbeeld doen als een van je buren het moeilijk heeft? Hoe ga je om met iemand die vaak dronken is? Wat doe je met een ex-psychiatrisch patiënt die opnieuw verward gedrag vertoont, of met mensen van vreemde origine die in armoede leven? Door buren, verenigingen en organisaties te sensibiliseren en te informeren, verhoogt hun betrokkenheid en hun inzet. Zo breng je in de buurt of in de wijk een zorgzame cultuur tot stand.

Werk aan sociale netwerken

Niet elke hulpbehoevende kan terugvallen op familie, vrienden, kennissen, buren, een vereniging of professionele hulp. Versterk daarom het ondersteuningsnetwerk van kwetsbare en zorgbehoevende mensen en stimuleer onderling contact en ontmoeting. Mensen willen graag ergens bij horen (belonging) en betekenisvol zijn voor anderen (mattering).

Sociale cohesie versterkt de onderlinge betrokkenheid en solidariteit, en sociale netwerken spelen een grote rol in de kwaliteit van leven. Waar mensen elkaar ondersteunen en zorg dragen voor elkaar, stijgt het niveau van gezondheid en welzijn voor iedereen. Inclusieve en zorgzame buurten verminderen de ongelijkheid in de samenleving en versterken het gevoel van veiligheid.

Zet in op kracht en talenten

Mensen bieden liever hulp aan dan die te moeten vragen. Zorg ervoor dat iedereen de kans krijgt om iets te bieden aan anderen, bijvoorbeeld als lid van een vereniging, als buurtgezel, als vrijwilliger. Het is niet omdat iemand hulp nodig heeft, dat hij niet voldoende motivatie, talent, capaciteiten of levenservaring heeft om ook een sociaal gewaardeerde rol op te nemen in de buurt. Soms is dat niet meer mogelijk. Maar ook er gewoon mogen zijn, erkend en gewaardeerd worden, maakt voor mensen een wereld van verschil.

Kwetsbare mensen kunnen een wezenlijke bijdrage leveren aan de integratie en inclusie van hun buren en lotgenoten. Wie anderen kan helpen – al is dat soms enkel de ander een spiegel voorhouden – krijgt meer zelfvertrouwen en ontwikkelt een positief zelfbeeld. Het gevoel van eigenwaarde stijgt, mensen maken meer contact, komen op verschillende plaatsen, ontmoeten andere mensen en verruimen hun sociaal netwerk. Vaak heeft dat een positieve impact op hun omgeving en daar vaart iedereen wel bij. Wederkerigheid is een kracht met positieve impact op ieders levenskwaliteit.

Detecteer zorgnoden

‘Ik kan nog goed voor mezelf zorgen.’ ‘Ik wil baas blijven over mijn eigen leven.’ ‘Ik wil niemand tot last zijn.’ Hulp vragen is niet eenvoudig, ze aanvaarden evenmin. Net daarom is detectie van zorgnoden zo belangrijk, ook wanneer mensen er niet zelf om vragen. Wie hulp vermijdt, loopt immers een groter risico op sociaal isolement en vereenzaming.

Partners en sociale netwerken kunnen helpen om zorgvragen te detecteren. Vrijwilligers kunnen bij mensen op huisbezoek gaan, tijd nemen voor een gesprek en zo hun vertrouwen winnen: wat hebben mensen nodig, wat zijn hun wensen, wat kan de persoon zelf doen om problemen op te lossen of te voorkomen? Bied hulp aan mensen die het zelf niet meer allemaal rond krijgen.

Wijs de weg naar de juiste zorg en ondersteuning

Buurtgerichte zorg streeft ernaar om elke hulpbehoevende zo efficiënt en effectief mogelijk toe te leiden naar passende zorg en ondersteuning. Werk samen met uw lokaal bestuur en andere zorgaanbieders om de lokale noden en behoeften in kaart te brengen. Overleg met alle lokale partners om de toeleiding en doorverwijzing gezamenlijk te organiseren. Met een brede waaier aan kanalen en strategieën worden zoveel mogelijk hulpbehoevenden bereikt. Hierbij horen sociale netwerken met mantelzorgers, buren en vrijwilligers. Soms is aanklampende zorg noodzakelijk, of is crisishulp een toegangspoort naar zorg en ondersteuning. Maak afspraken over een lokaal meldpunt en aanspreekpunten in de buurt.

Geef beleidsadviezen over uw buurt

Lokale overheden hebben er alle belang bij om de vinger aan de pols te houden, en om na te gaan of adequaat wordt ingegaan op de noden, vragen en wensen van burgers. Daarbij gaat het niet enkel over welzijn en zorg, maar ook over wonen, mobiliteit of vrije tijd. Benut je contacten en kanalen als organisatie om mee vorm te geven aan het beleid. Heeft jouw buurt een stem in het lokaal beleid? Zijn er bewoners betrokken bij het lokaal overleg? Worden deelnemers en cliënten gehoord? Zijn er werkgroepen waar burgers mee uitvoering geven aan het beleid? Beleidsparticipatie kan op meerdere niveaus: van iets in gang zetten, over beleidsvoorbereiding tot en met concrete uitvoering. Maak buurtbewoners duidelijk waar hun impact zit en wat dat oplevert.

1 ‘Aan de slag met buurtgerichte zorg’ (VVSG/Politea, maart 2019)

Praktijkvoorbeelden

Lees ook 
cover cahier 10

Buurtgerichte zorg is een organisatiemodel om aan iedereen in een buurt passende hulp en zorg aan te bieden.

Zorg
kassa

Samen met buurtbewoners bouwen aan een zorgzame buurt waar iedereen zijn talenten kan inzetten en waardig ouder kan worden.

Zorg
Molenbeek

Een ontmoetingsplek in de buurt, waar bewoners van alle rang en stand elkaar beter leren kennen en samen activiteiten doen.

Zorg
mensen aan tafel

Thuisbegeleiding voor ouderen: medewerkers in de sociale economie bezoeken senioren thuis, helpen hen in het dagelijks leven en doen zo werkervaring op.

Welzijn
Zorg
overleg

Mensen met een migratieachtergrond opleiden tot zorgambassadeur.

Zorg
kassa

Zorgzame wijk - Begijnhofwijk Brussel

Samen met buurtbewoners bouwen aan een zorgzame buurt waar iedereen zijn talenten kan inzetten en waardig ouder kan worden.

Molenbeek

Het Begijnenhuis - Molenbeek

Een ontmoetingsplek in de buurt, waar bewoners van alle rang en stand elkaar beter leren kennen en samen activiteiten doen.

mensen aan tafel

Kompanie@home - Brussel

Thuisbegeleiding voor ouderen: medewerkers in de sociale economie bezoeken senioren thuis, helpen hen in het dagelijks leven en doen zo werkervaring op.

overleg

Cultuursensitieve Zorgambassadeurs - Schaarbeek en Anderlecht

Mensen met een migratieachtergrond opleiden tot zorgambassadeur.